ΟΡΙΣΜΟΣ : Αναλφαβητισμός είναι η άγνοια στοιχειωδών εκπαιδευτικών γραμμάτων από κάποια άτομα και επομένως η αδυναμία τους για ανάγνωση και γραφή .
Οι αναλφάβητοι χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες :
α. τους ΟΡΓΑΝΙΚΑ αναλφάβητους , εκείνους δηλαδή που δε διδάχθηκαν ποτέ γραφή και ανάγνωση , άρα δε φοίτησαν ποτε στο σχολείο
β. τους ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΑ αναλφάβητους , εκείνους δηλαδή που διδάχθηκαν γραφή και ανάγνωση , αλλά στη συνέχεια δεν καλλιέργησαν αυτές τις γνώσεις , με αποτέλεσμα να ατονήσουν και να ξεχαστούν .
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
Η ύπαρξη προφορικού λόγου ανάγεται σε πολλές χιλιετηρίδες πριν , πιθανότατα στην εποχή του Homo Sapiens . Οι πρώτες μορφές γραφής τοποθετούνται στα 3300 π.Χ. με προαλφαβητική ή συλλαβογράμματη μορφή .
Τα πρώτα αλφάβητα εμφανίζονται περίπου στα 1300 π.Χ. Από τότε όμως η γνώση γραφής και ανάγνωσης δεν ήταν προνόμιο όλου του αθλητισμού . Αρχικά αναπαράγεται και καλλιεργείται μέσα στους κόλπους της άρχουσας τάξης . Ακόμα και στους αρχαίους πολιτισμούς είναι φαινόμενο που αφορά τους ευγενείς (Έλληνες και Ανατολικοί λαοί ) . Επίσης στα χρόνια του Βυζαντίου η συντριπτική πλειοψηφία του λαού μαστίζεται από αναλφαβητισμό .
ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ
Ι . Ατομικά ή Υποκειμενικά .
α. Η έλλειψη ευφυϊας από κάποια άτομα . Χαμηλό πνευματικό επίπεδο - περιορισμένες πνευματικές δυνατότητες .
β. Το οικογενειακό περιβάλλον επίσης παίζει καταλυτικό ρόλο στην ώθηση των παιδιών προς τη μόρφωση . Το χαμηλό πνευματικό επίπεδο της οικογένειας και η χαμηλή οικονομικοκοινωνική τους κατάσταση πολύ συχνά έχουν ως αποτέλεσμα τα παιδιά των οικογενειών αυτών να ξεκινούν τη σχολική τους καριέρα από μειονεκτικότερη θέση σε σχέση με τα παιδιά που προέρχονται από ανώτερες κοινωνικοοικονομικά ομάδες . Έρχεται , λοιπόν , σε ρήξη με το οικογενειακό περιβάλλον το σχολείο . (συνδυασμός και οικονομικού αιτίου ) .
ΙΙ. Κοινωνικά ή Αντικειμενικά
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΑΙΤΙΑ
α. Κυρίως οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι και ο Εμφύλιος καταδίκασαν σε ερήμωση αρκετά μέρη και σε δυσλειτουργία τα σχολεία τους .
β. Η μακραίωνη δουλεία στους Τούρκους σε συνδυασμό με τις πολεμικές και εθνικές περιπέτειες του αιώνα μας έφεραν την πολιτισμική και αυτοπνευματική τερμάτωση .
ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΑΙΤΙΑ
α. Ορισμένα χωριά - κυρίως ορεινά ή νησιωτικά - συχνά βρίσκονταν σε κατάσταση αποκλεισμού αφού τα μέσα συγκοινωνίας και επικοινωνίας ήταν σχεδόν ανύπαρκτα . Έτσι τα σχολεία εκεί υπολειτουργούσαν ή έμεναν τελείως κλειστά .
β. Αύξηση του πληθυσμού από το προσφυγικό στοιχείο .
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΑΙΤΙΑ
α. Τα προβλήματα βιοπορισμού , που δεν έχουν εκλείψει στην εποχή μας λειτουργούν ανασταλτικά στη μόρφωση πολλών παιδιών , με αποτέλεσμα πολλές χιλιάδες μαθητών να εγκαταλείπουν το σχολείο . Κυρίως οι ασθενέστερες κοινωνικά τάξεις πλήττονται από τον αναλφαβητισμό .
β. Τα παιδιά των οικονομικών μεταναστών δεν έχουν τις ίδιες ευκαιρίες στην εκπαίδευση λόγω οικονομικών προβλημάτων των οικογενειών τους αλλά και χαμηλού μορφωτικού επιπέδου αυτών . Έτσι πολλές φορές παρατηρείται ανεπαρκής φοίτηση , να διακόπτουν δηλαδή τα παιδιά αυτά την εκπαίδευση ή να δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν τα μαθήματα .
ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΑΙΤΙΑ
α. Η ανισότητα των δύο φύλων και η αντίληψη ότι η γυναίκα είναι περιορισμένη και προορισμένη μόνο για το ρόλο της μητέρας και νοικοκυράς , καταδίκασε κυρίως τα κορίτσια στον αναλφαβητισμό .
β. Η ύπαρξη ρατσιστικών αντιλήψεων γύρω από ομάδες " περιθωριακές " ή έστω μειονότητες ( π.χ. τσιγγάνοι , κτηνοτρόφοι κ.λ.π. ) απέκλειε το γεγονός της μόρφωσής τους .
ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΑΙΤΙΑ
α. Αδιαφορία του κράτους για την επαρχία , τις αγροτικές περιοχές , τις υποβαθμισμένες και τις δυσπρόσιτες ( έλλειψη Δ.Ε.Η. . δρόμων , συγκοινωνίας ) .
β. Η έλλειψη καλής οργάνωσης για τη παροχή δωρεάν παιδείας σε όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες .
γ. Μερίδιο ευθύνης φέρει και η έλλειψη προγραμματισμού από την πλευρά της Πολιτείας σχετικά με την επέκταση των σχολείων δεύτερης ευκαιρίας για εκείνους που αναγκάστηκαν ή επέλεξαν να διακόψουν τη φοίτηση τους στο σχολείο .
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ
Τα αρνητικά αποτελέσματα του αναλφαβητισμού αφορούν όχι μόνο στα συγκεκριμένα αναλφάβητα άτομα . αλλά και σ΄ ολόκληρο το κοινωνικό σώμα .
Ι. Σε ατομικό επίπεδο
α. Το αναλφάβητο άτομο αντιμετωπίζει καθημερινά πρακτικά προβλήματα γιατί παντού πια απαιτείται ανάγνωση ή γραφή ( π.χ. αιτήσεις , συμβόλαια , επιταγές , χάρτες...)
β. Ο αναλφαβητισμός επιδρά ανασταλτικά στον τρόπο σκέψης του ατόμου . Οι αναλφάβητοι δεν έχουν την ικανότητα να αξιολογήσουν με το δικό τους τρόπο τα τεκταινόμενα . Έτσι παρουσιάζονται ανίκανοι να προσεγγίσουν την αλήθεια .
γ. Ο αναλφάβητος δε γνωρίζει τη χαρά της γνώσης .
δ. Τα αναλφάβητα άτομα αδυνατούν να καινοτομήσουν , να αναλάβουν πρωτοβουλίες στην εργασία τους , με αποτέλεσμα να λειτουργούν ως ανιδείκευτοι εργάτες . Δεν χαράζουν πορεία ρηξικέλευθη και γι΄ αυτό παραμένουν άτομα εκκολαπτόμενα και όχι δημιουργικά .
ε. Αισθάνεται πνευματικά ανάπηρος γιατί δεν μπορεί να ενημερωθεί μέσα από τον Τύπο ή άλλα έντυπα που απαιτούν ανάγνωση . Έτσι αποφεύγει ανάλογες εκδηλώσεις και οι πνευματικοί του ορίζοντες θα είναι πάντα περιορισμένοι .
στ. Η άγνοια ή η ημιμάθεια δεν επιτρέπει στα αναλφάβητα άτομα να συμμετέχουν στα κοινά και να διαμορφώνουν άποψη γι΄ αυτά . Αντίθετα , μάλιστα , τα άτομα αυτά χειραγωγούνται εύκολα , γίνονται θύματα των καιροσκόπων και των δημαγωγών . Το αποτέλεσμα είναι τα άτομα αυτά να αδυνατούν να στηρίξουν τη Δημοκρατία και η τελευταία να κλονίζεται .
ζ. Ο ανάλφαβητος στερείται πρωτοβουλίας , θάρρους , αυτοπεποίθησης , εφόδια που μόνο η γνώση καλλιεργεί .
η. Η απουσία ουμανιστικής ( = ανθρωπιστικής ) παιδείας καθιστά το άτομο έρμαιο των παθών του χωρίς αυτογνωσία , αυτοκριτική άρα και εσωτερική ελευθερία .
ΙΙ. Σε κοινωνικό επίπεδο
α. Το πολιτιστικό επίπεδο μιας χώρας παραμένει στάσιμο όταν υπάρχουν μεγάλα ποσοστά αναλφαβητισμού . Έτσι η χώρα αυτή παύει να διεκδικεί εξέχουσα θέση στην ευρύτερη κοινότητα των εθνών . Δυσκολεύεται να προοδεύσει στη τεχνολογία και στη Βιομηχανία - όπου πια απαιτείται εξιδείκευση , η οποία επιτυγχάνεται μέσα απ΄ τη γνώση ( και γνώση χωρίς θεωρητική κατάρτιση δε γίνεται ) .
β. Ακόμα και στον αγροτικό τομέα ο αναλφαβητισμός αποτελεί σήμερα εμπόδιο για την αύξηση της παραγωγής .
γ. Οι διεθνείς σχέσεις διαμορφώνονται ανάλογα : χώρες αναπτυγμένες εκμεταλλεύονται τις αναπτυσσόμενες και υπανάπτυκτες εισβάλλοντας σιγά - σιγά και στην οικονομία και στον πολιτισμό τους .
δ. Χώρες με μεγάλο ποσοστό αναλφάβητων αναπαράγουν δεισιδαιμονίες και προκαταλήψεις . Μ΄ αυτόν τον τρόπο εμποδίζεται η πολιτιστική τους ανάπτυξη ( γράμματα - επιστήμες - Τέχνη ) .
ε. Ο αναλφαβητισμός των γυναικών απαγορεύει την κοινωνική και οικονομική χειραφέτηση της γυναίκας .
στ. Τέλος , ο αναλφαβητισμός ισοδυναμεί με οικονομική υστέρηση και στασιμότητα επειδή αυτή έχει άμεση σχέση με την πνευματική αποτελμάτωση των πολιτών μιας χώρας . Εξάλλου , η παραγωγική διαδικασία απαιτεί πλέον ειδικά καταρτισμένο και εξιδεικευμένο εργατικό δυναμικό , ανάγκη που σίγουρα δεν μπορεί να καλυφθεί από αναλφάβητους . Επιπλέον , αυξάνεται η ανεργία , καθώς οι αναλφάβητοι δύσκολα μπορούν να βρουν θέση στην αγορά εργασίας , έτσι όπως αυτή έχει διαμορφωθεί σύμφωνα με τα νέα δεδομένα .
ΛΥΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ
α. Η πολιτεία πρέπει να σταθεί αρωγός στις οικονομικά ασθενέστερες οικογένειες , προκειμένου οι μαθητές που είναι μέλη τέτοιων οικογενειών να μη διακόπτουν τη φοίτησή τους στα σχολεία . Ιδιαίτερη ευαισθητοποίηση θα πρέπει να υπάρξει στις περιπτώσεις εγκαταλελειμμένων παιδιών .
β. Πρέπει να εφαρμοστούν προγράμματα επιμόρφωσης αναλφάβητων ενηλίκων , πράγμα που θα μπορούσε να συμβάλει στην άμβλυνση του προβλήματος και την αναβάθμιση του πνευματικού επιπέδου της χώρας μας . Μονάδες λαϊκής επιμόρφωσης , κέντρα αναλφάβητων . νυχτερινά σχολεία για τους εργαζόμενους , σχολεία δεύτερης ευκαιρίας αποτελούν κάποιες προτάσεις .
γ. Τα ΜΜΕ και κυρίως η τηλεόραση και το ραδιόφωνο , μπορούν να πείσουν το κοινό τους για τα τεράστια οφέλη που προσφέρει η παιδεία , συμπεριλαμβάνοντας στο πρόγραμμα τους επιμορφωτικές εκπομπές , ομιλίες με πνευματικούς ανθρώπους , προκειμένου να αποδεχτούν όλοι οι άνθρωποι ότι η ζωή μας εξευγενίζεται και αναβαθμίζεται με τη μάθηση .
δ. Τέλος , ο ΟΗΕ αλλά και άλλοι αρμόδιοι φορείς θα πρέπει να ενεργοποιηθούν για την αντιμετώπιση του προβλήματος στις τριτοκοσμικές χωρες .
Σήμερα ο αναλφαβητισμός κυμαίνεται σε ποσοστό 30% παγκοσμίως και 3% στην Ελλάδα .
Παγκόσμια ημέρα αναλφαβητισμού : 8 Σεπτεμβρίου .
