ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Η Ιλιάδα ένα επικό ποίημα και ανήκει στον επικό κύκλο .
Ο επικός κύκλος αποτελείται από μια σειρά επών , τα οποία μας δίνουν μια χρονολογική εξιστόρηση γεγονότων από την αρχή του κόσμου μέχρι το τέλος της ηρωϊκής εποχής . Τα γνωστότερα έπη του κύκλου είναι εκείνα που έχουν σχέση με τον Τρωϊκό πόλεμο . Τέτοιο έπος είναι τα " Κύπρια " .
Για τα έπη του επικού κύκλου γνωρίζουμε λίγα πράγματα , γιατί εκτός από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια δεν διασώθηκαν άλλα . Έχουμε , όμως , περιλήψεις των επών αυτών από τον Πρόκλο ( νεοπλατωνικός φιλόσοφος ) στο έργο του " Χρηστομάθεια " . Οι περιλήψεις αυτές διασώθηκαν σε κώδικες . Ένας απ΄ αυτούς είναι ο κώδικας της Βενετίας ( εκδ. 11ου μ.Χ. ) και ο άλλος είναι ο κώδικας του Εσκοριάλ ( 10ος μ.Χ ) . Σύντομη περίληψη της " Χρηστομάθειας " υπάρχει στη βιβλιοθήκη του Φωτίου ( υπήρξε Πατριάρχης την εποχή του Μιχαήλ Γ΄) .
Τα Ομηρικά έπη χρονολογούνται γύρω στα 800 π.Χ.
ΟΜΗΡΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ
Υπάρχουν ορισμένα χρονολογήσιμα στοιχεία που μας βοηθούν να οριοθετήσουμε την ακμή του ποιητή . Αυτά τα στοιχεία βρίσκονται μέσα στα ίδια τα έπη ( αρχαιολογικά , γλωσσικά στοιχεία ) και έξω από τα έπη ( έμμεσες και άμεσες παραπομπές στα έπη από λυρικούς ποιητές του 5ου και 6ου αι. π.Χ. Αρχίλοχος ,Τυρταίος ) . Υπάρχουν αγιογραφίες με μυθολογικές παραστάσεις που ανάγονται στα Ομηρικά έπη και , επίσης , υπάρχουν ορισμένα αρχαιολογικά ευρήματα που και αυτά ρίχνουν φως στο επίμαχο θέμα . Για παράδειγμα ένα αγγείο στην Ιταλία που χρονολογείται το 730 π.Χ. περιέχει στίχους που αναφέρονται στο περίφημο κύπελλο του Νέστορα στο Λ της Ιλιάδας ( στιχ. 632.. ) .
Είναι γνωστό σε όλους τι πραγματεύουν τα Ομηρικά έπη . Η Οδύσσεια πραγματεύεται την επιστροφή ( νόστο ) του Οδυσσέα στην Ιθάκη και η Ιλιάδα την οργή ( μήνιν ) του Αχιλλέα και τις καταστρεπτικές της συνέπειες στον δέκατο και τελευταίο έτος του Τρωϊκού πολέμου . Και τα δύο έπη περιέχουν αρκετά παραδοσιακά στοιχεία . Η σύνθεση των Ομηρικών επών έγινε με τη βοήθεια της μνήμης και όχι με της γραφής . Ήταν , επομένως , φυσικό ότι με τον τρόπο αυτό της σύνθεσης θα προέκυπταν ανωμαλίες στη γλώσσα , στο μέτρο και γενικά στη δομή του έργου του .
Σύγχρονοι φιλόλογοι από το 1795 και εδώ δεν έπαψαν και μέχρι σήμερα να ανακαλύπτουν τέτοιου είδους ανωμαλίες . Η κριτική ανάλυση των Ομηρικών επών άρχισε στα νεότερα χρόνια με το έργο του γερμανού φιλόλογου August Wolf . Το βιβλίο έχει τον τίτλο Prolegomena ad Homenum 1795 . Μεταξύ άλλων ο Wolf ισχυρίζεται ότι τα Ομηρικά έπη δεν είναι έργο ενός ποιητή και δεν ανήκουν σε μια ορισμένη εποχή γιατί δεν υπήρχε και γραφή να χρησιμοποιηθεί για την σύνθεση των επών . Έτσι , κατά τον Wolf τα Ομηρικά έπη είναι δημιούργημα διαφόρων εποχών και διαφόρων ποιητών . Δεν υπάρχει όμηρος στην ουσία!
Υπήρχε αυτή η διαμάχη και στους Αλεξανδρινούς χρόνους . Πίστευαν ότι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια δεν ήταν του ίδιου ποιητή . Έχουμε τους Χωρίζοντες ( Ξένωνος , Ελλάνικος ) και τους Ενωτικούς , που πιστεύουν ότι ο Όμηρος είναι ο ποιητής και των δύο επών και μεταξύ αυτών συγκαταλέγεται ο μεγαλύτερος φιλόλογος , ο Αρίσταρχος .
Από το 1795 έχουμε τους Αναλυτικούς . Δεν παραδέχονται ότι η Ιλιάδα είναι έργο ενός ποιητή . Πιστεύουν ότι στην Ιλιάδα οι ανωμαλίες του έπους οφείλονται στην επέμβαση διαφόρων ποιητών . Οι Ενωτικοί εξηγούν τις ανωμαλίες αυτές αλλά δεν πείθουν τους Αναλυτικούς .
Τώρα πρόσφατα έχουμε τη δημιουργία μιας σχολής " της προφορικής ποίησης " ( Oral Composition ή Oral poetry ) . Ιδρυτής : ο αμερικανός Milman Parry , που έριξε αρκετό φως σε πολλά σημεία της ακατάπαυστης διαμάχης ανάμεσα στους Ενωτικούς και Αναλυτικούς . Η σχολή αυτή με τους εκπροσώπους της επηρέασε και τους μεν και τους δε . Οι Ενωτικοί παραδέχονται ότι ένα μεγάλο μέρος από το έπος περιείχε παραδοσιακά στοιχεία ενώ οι Αναλυτικοί παραδέχονται ότι οι ανωμαλίες που διαπίστωσαν πριν από την ύπαρξη της σχολής μ π ο ρ ε ί να οφείλονται στις ιδιαίτερες συνθήκες της προφορικής ποίησης . Η διαμάχη βέβαια συνεχίζεται... Η νέα θεωρία ή σχολή έχει αρκετά τρωτά στοιχεία .
Αυτό είναι περιληπτικά το Ομηρικό ζήτημα .
ΟΜΗΡΟΣ
Για τον ποιητή γνωρίζουμε λίγα πράγματα . Υπάρχουν οι λεγόμενοι Βίοι του Ομήρου . Τα στοιχεία όμως της βιβλιογραφίας του έχουν πολλές ανακρίβειες . Τα περισσότερα είναι φανταστικά . Δεν ξέρουμε που ακριβώς γεννήθηκε , που πέθανε και σε τελική ανάλυση τι " έγραψε " .
Πάρα πολλές πόλεις φιλονικούσαν για τη καταγωγή του . Το πιθανότερο είναι ότι έζησε και μεγάλωσε στη Σμύρνη . Υπήρχε σίγουρα μια ζωντανή παράδοση για τον Όμηρο , που δημιουργήθηκε και διατηρήθηκε από τους " Ομηρίδες " . Αυτοί ίδρυσαν σχολή Επικής Ποίησης στην Χίο . Ομηρίδες σημαίνει ότι ήταν απόγονοι του Ομήρου . Πολλοί όμως το αμφισβητούν αυτό . Στην πραγματικότητα ήταν μια συνέχεια από ραψωδούς που διατηρούσαν τα έπη ενός μεγάλου ποιητή και τα έψαλλαν στα πανηγύρια . Αυτό το ξέρουμε από τον Πίνδαρο , τον Πλάτωνα , τον Ηρόδοτο κ.α.
Στη Χίο υπάρχει ένα μνημείο που συγχρονοι μελετητές πιστεύουν ότι ρίχνει λίγο φως στην παράδοση , που συνδέει τον Όμηρο με το ναό και τους Ομηρίδες . Είναι η Δασκαλόπετρα της Χίου .
Σίγουρο είναι πως ο Όμηρος έζησε πριν από τον 7ο αι. και ο Ηρόδοτος μπορεί να έχει δίκιο που τον τοποθετεί γύρω στα 850 . Αυτό είναι σίγουρο , γιατί δεν μπορούμε να κατεβούμε πιο κάτω . Υπάρχουν μαρτυρίες μέσα και έξω στα έπη του που μας οριοθετούν το ζητούμενο .
